جالب توجه است كه الگوهای غربی سرمایه‌گذاری‌های تجاری مبتنی بر وام به نوعی با ایده‌آل‌های معرفی شده در قرآن همخوانی دارد. سرمایه‌گذاری تجاری غرب تا یكصد سال پیش با كمترین انعطاف‌پذیری ممكن تنها به عنوان وسیله‌‌ای برای راه‌اندازی شركت و توسعه اقتصادی شناخته می‌شد. در واقع، صنعت سرمایه‌گذاری تجاری وام – محور غربی بیش از یك هزار سال زمان برای هماهنگ شدن الگوهایی نیاز داشت كه در سرمایه‌گذاری اسلامی مبتنی بر قرآن انجام می‌شده است.
در حالی كه قوانین سرمایه‌گذاری و وام دهی در سراسر اروپا نشان از تغییری تاریخی دارد (از روش لیبرال هلند و لهستان 300 سال گذشته گرفته تا سخت‌گیری قوانین انگلستان) فكر تشكیل موسسه‌ای كه به عنوان شركتی قانونی و براساس اصولش شناخته شود امری بسیار بدیع است، حال آنكه این فكر برای قرن‌ها در اسلام وجود داشته است.
تحول شركت‌های مدرن
، یك واحد قانونی و غیرشخصی كه می‌تواند پول قرض كند، تحت پیگرد قانونی قرار گرفته و پاسخگوی عملكردش باشد مسئول بسیاری از موفقیت‌های اقتصادی در جهان است. شاهد این ادعا را می‌توان در موفقیت‌های اولیه گروه‌هایی در انگلستان دید كه منابعی برای ارائه خدمات بیمه محدود در برابر زیان وارد به محموله‌های تجاری در دریاهای آزاد و دیگر خطرات جمع‌آوری می‌كردند. سازمان‌های اروپایی همچنین سامانه مشابهی برای بیمه و وام‌های سرمایه لازم در جهت حمایت دو جانبه از طرف‌ها بكار گرفتند. هر چند تمام این نمونه‌ها از ساختار تعاونی معین تشكیل شده‌اند، آنچه لازم می‌نمود همانا همكاری واقعی با مسئولیت محدود برای كارمندان و اصول آنها بود كه بدین ترتیب جدا سازی قانونی اعمال سرمایه‌گذار، اشخاص و كارمندان از اعمال خود شركت را داشته باشد.
مسئولیت محدود یعنی شركت، مستقل از سهامداران و مسئولانش است به نوعی كه اشخاص حقیقی شركت شخصاً مسئول بدهی‌ها و اشتباهات شركت از جمله بدهی‌های آینده آن نباشند. منفعت این ساختار، توانمند كردن اقتصاد برای جبران ركود و آغاز كردن بازسازی روند استخدام و بنیان تجاری است. اقتصاد با داشتن وام‌های ساده كم بهره پرداختنی متحمل بدهی‌های سوخت شده‌ای است كه از ركودهای گذشته حاصل شده و نمی‌تواند از آن رهایی یابد؛ بنابراین روند بازیافت آنها كاهش یافته و افق موفقیت شركت كمتر میشود و پذیرش مسئولیت محدود ناگزیر می‌نماید.
برای نمونه، شرایط ایالات متحده آمریكا را پس از ركود اقتصادی (1940 – 1929) تصور كنید، جایی كه شركت‌ها مجازند اعلام ورشكستگی كرده و یا بدهی‌های خود راپذیرفته و برای آن برنامه‌ریزی دوباره كنند. این شرایط را با وضعیت كشورهای جهان سوم امروز مقایسه كنید كه به دلیل بدهی سنگین به سرمایه‌داران جهان صنعتی غرب قادر نیستند نقدینگی لازم را برای فاینانس رشد لازم و شركت‌های تولید كننده شغل تهیه كنند. البته داشتن اصول مالی مناسب برای موفقیت‌های بلند مدت هر شركتی لازم است؛ اما زمانی كه كشورهای در حال توسعه پیشنهاد مشابهی را برای تعدیل بدهی‌هایشان دریافت می‌كنند، زیان را جایگزین موفقیت و ركود را به جای رشد بر می‌گزینند.
آموزه‌های اقتصادی قرآن
به نظر مفهوم شركتی با مسئولیت محدود (شركت مدرن) ریشه در آموزه‌های اقتصادی قرآن دارد. پایه این پافشاری آن است كه آموزه‌های قرآنی حامی تولید، تعاون، راه‌اندازی شركت و تقسیم هزینه‌ها بوده است در حالی كه از ربا و بدهی شخصی برهذر می‌‌دارد.
آیا مستندی از قوانین تجاری در قرآن می‌بینیم؟ خیر، اما قرآن بر توجه مجدانه و با پشتكار به قراردادهای تجاری تأكید فراوان می‌كند و حضور شاهدان، تشویق قراردادهایی كه در تمام نكات ریز توافق داشته باشد و پرهیز از وام‌های ربا برای تقویت تجارت را لازم می‌شمارد. قرآن حتی قوانین ویژه‌ای درباره تجارت در زمان حج و دیگر ایام دینی، با دوستان و آنهایی دارد كه با دولت اسلام در ستیزند، همه آنها در قالب بحث جداگانه‌ای از دیگر قوانین و احكام مربوط به موقعیت شخصی و اعمال است.
تصور میشود تعداد آموزه‌های قرآنی متمركز بر هدایت صحیح امور تجاری در شریعت اسلام بی‌نظیر است. این امر باعث سادگی امور شده و برای نخستین بار بر اهمیت شركت‌های تجاری صحه می‌گذارد و تجارت را مورد تأیید خداوند دانسته و ثروت بدست آمده از این طریق را حلال می‌خواند. قرآن با اشاره به تجارت بین حكومت‌ها در زمان صلح و جنگ به ارائه پایه‌ای برای قوانین تجارت بین‌الملل می‌پردازد.
ثابت شده است طی جنگ‌های صلیبی كه بیش از دو قرن به طول انجامید، تعداد قابل توجهی از آموزه‌های اسلامی، سنت‌ها و قوانین اجتماعی آن چه به شكل رسمی یا اتفاقی، كامل و یا بخشی از آن وارد اروپا شد. من معتقدم كه می‌توان درباره ادعای تأثیر این موارد اكتسابی بر رنسانس اروپا بحث و بررسی كرد. جستجوی رد پای اولیه شركت‌های مدرن امروزی در اروپا و آمریكا تعجب برانگیز نیست و هرگز از میزان وابستگی آن به قرآن و آموزه‌های تجاری اسلام نمی‌كاهد.
تحقیقات آینده ممكن است ثابت كند كه شركت‌هایی با مسئولیت محدود درصدر اسلام وجود داشته است كه مشابه شركت‌های با مسئولیت محدود امروزی عمل می‌كردند.
باری، می‌توانیم استدلال كنیم كه هیچ شكی درباره شباهت‌های آموزه‌های قرآن و پایه‌های قوانین تجاری مدرن در این زمینه وجود ندارد.
منبع: سایت بانک صادرات
